مترجم سایت

نظریه «جریان دو مرحله‎ای در ارتباطات»، از اولین نظریه‎های ارتباطی در حوزه «افکار عمومی» است که سعی دارد با نگاهی واقع‎گرایانه، به تبیین نقش «نخبگان اجتماعی» در اقناع و تأثیر پیام بر مخاطبان بپردازد... نظریه «جریان دو مرحله‎ای در ارتباطات»، از اولین نظریه‎های ارتباطی در حوزه «افکار عمومی» است که سعی دارد با نگاهی واقع‎گرایانه، به تبیین نقش «نخبگان اجتماعی» در اقناع و تأثیر پیام بر مخاطبان بپردازد. طبق این الگو، پیام‌های رسانه‌ای وقتی تأثیرگذار است که ابتدا «رهبران فکری» را متقاعد کند، زیرا آن‎ها هستند که با پیام‎ها بیشتر درگیر می‌شوند. در واقع استفاده‌کنندگان عمده رسانه‎ها، نخبگان اجتماعی هستند که با توجه به «شبکه‎های اجتماعی مسلط» به انتشار مجدد پیام‌های رسانه‌ای می‌پردازند و نفوذ قابل توجهی در میان عموم افراد جامعه دارند. «پل لازاسفلد»، دانشمند آمریکایی حوزه ارتباطات، این نفوذ را تحت عنوان نظریه «نفوذ شخصی» و طی پژوهشی درباره انتخابات ریاست‌جمهوری در ایالات متحده، مطرح کرده است. اساس نظریه جریان دو مرحله‌ای ارتباط و نفوذ شخصی بر فرآیند تکمیلی اقناع رسانه‌ای و «ارتباطات چهره به چهره» استوار است.
در واقع، ایده‎ها و افکار از طریق رسانه‎ها جریان پیدا می‎کند و از طرف نخبگان به بخش‌های کمتر فعال جامعه منتقل می‎شود. نخبگان افرادی هستند که از رسانه‎ها بیش از مردم عادی استفاده می‌کنند، با دیگران درباره موضوعات معین بحث و سعی می‌کنند که بیش از آن‎ها از محیط پیرامونی و حوادث و جریاناتی که در آن رخ می‌دهد، آگاهی یابند. سپس به تفسیر و تعدیل پیام‌های رسانه‌ای در انتقال به مردم می‌پردازند. ناگفته نماند که در مطالعات مربوط به جنگ روانی، اقناع و تأثیرات رسانه‎های همگانی، نظریه نفوذ شخصی در چنان موقعیتی از اهمیت تئوریک قرار دارد که در بعضی ارزیابی‌ها از آن به‎عنوان پارادایم مسلط یاد شده است.
از سوی دیگر، کمتر متن تئوریکی درباره جنگ نرم و نقش رسانه‎ها را در زمینه‎ای می‌توانید پیدا کنید که رسانه‎ها را به‎تنهایی مبدا تحولات قلمداد کند. امروزه با حجم انبوه اطلاعاتی که به‎راحتی در اختیار عموم قرار می‌گیرد، ساده‌انگارانه است که نفوذ رسانه‎ها به‎تنهایی، به‎عنوان عامل عمل اجتماعی مورد توجه قرار گیرد و نقش نخبگان در این زمینه نادیده انگاشته شود. اما نقش نخبگان، همیشه نقش ثابتی نبوده است و نخبگان با توجه به منابع فکری و رسانه‌ای خود، موضعی متفاوت در برابر رسانه‎های متفاوت اتخاذ کرده‌اند. از این رو، گفتمان‌های «مسلط» و «پیرامونی» با توجه به منابع متعدد رسانه‌ای توسط مصرف‌کنندگان عمده رسانه‎ها شکل می‌گیرد.
البته نباید از نظر دور داشت که رسانه‎ها با توجه به حجم و همچنین کیفیت پیام خود، نقش عمده‌ای در ایجاد گفتمان‌ها ایفا می‌کنند. اما با توجه به پیام‌های متضاد و متفاوت، مخاطبان تصمیم‌گیری را مبنای عناصر مکمل پیام‌های رسانه‌ای، مانند گروه‎ها و اطرافیان اتخاذ می‌کنند. در واقع این ارتباطات بی‌واسطه است که صحت پیام‌های رسانه‌ای را تأیید یا رد می‌کند. بنابراین دو مسئله در اینجا اهمیت می‌یابد. یکی کیفیت و حجم پیام‌های رسانه‌ای است که نخبگان فکری دریافت می‌کنند و دیگری، تأیید و رد پیام‌ها توسط نخبگان اجتماعی برای عامه مردم است که در بمباران بی‌هدف اطلاعات قرار می‌گیرند. در صورتی که نخبگان با توجه به مبانی معرفتی و منظومه فکری خود، به گزینش رسانه‎ها و پیام‌ها دست می‎زنند و خود را در معرض هر پیامی قرار نمی‌دهند و به مطالعه و مشاهده هر رسانه‌ای نمی‌پردازند.
در مبانی جنگ نرم و تکنیک‌های اقناعی نیز این مسئله به دقت مورد توجه قرار گرفته است. هر پروژه نرم رسانه‌ای برای رسیدن به اهداف عملی خود ناگزیر به ایجاد چنین چرخه‌ای است. در واقع بدون ایجاد گروه‎های نخبگانی که تأثیر عمده‌ای در ایجاد فضای گفتمانی مسلط ایفا می‌کنند، نمی‌توان از تأثیر پیام‌های مستقیم رسانه‌ای مطمئن بود. بنابراین طراحان پروژه، با تمسک به فنون جنگ نرم مانند تطمیع، تهدید و ارعاب ابتدا سعی در ایجاد نخبگان مورد نظر را در جامعه هدف دارند تا مکمل پیام‌های رسانه‌ای آنان باشند.
بنابراین در سیاست‎های دفاعی در پروژه‎های جنگ نرم رسانه‌ای، باید به دقت به تحلیل رفتار نخبگان پرداخت و عملیات روانی دشمن را از طریق ایجاد گروه‎های نخبگانی در مقابل خواص فریب‌خورده و همچنین ایجاد فضایی برای بیان منابع معرفتی و فکری لازم در میان نخبگان به‎کار بست. تجربه نشان داده است که هرگاه «شکاف» بین نخبگان و عموم جامعه بیشتر شده، تنها «انزوای اجتماعی» آنان را به دنبال داشته است. در واقع نخبگانی که بدون توجه به منابع معرفتی، آیین و تاریخ ملت خود، به مصرف و ترویج منابع رسانه‌ای دیگری می‌پردازند، بی‌شک از دایره منابع تصمیم‌سازی ملت خارج خواهند شد و در انزوای مطلق قرار خواهند گرفت.